Maak een stad.

Mijnheer de promovendus,
Ik vraag me af of u zich de reactie kunt voorstellen van iemand die min of meer toevallig – bij vrienden of in de boekhandel – stuit op een exemplaar van uw boek Maak een stad. Waarschijnlijk zal dat er aanvankelijk een zijn van nieuwsgierigheid die echter geleidelijk omslaat in een lichte graad van verbijstering en ontzetting. Wat dit fictieve personage immers in handen heeft is het product van twee auteurs die toevallig allebei dezelfde naam dragen: Vanstiphout, academisch geschoold, doctorandus en doctor in spe èn Wouter, dromer, fantast, chaos-deskundige en vrijgevochten intellectueel. Geen van beiden heeft tijdens het schrijven en produceren van het boek de ander kunnen overtuigen of overvleugelen, met als fatale uitkomst een ogenschijnlijk verscheurd boek. Uw dissertatie ziet er op het eerste gezicht dan ook uit als of het op een achternamiddag, achteloos en met een zucht van verlichting in elkaar is gezet - geramd is misschien een beter woord. Een dik pak dichtbedrukte, klassiek opgemaakte bladzijden vastgeniet aan het fotoalbum van een waanzinnige die zich nauwelijks de tijd heeft gegund om het beeldmateriaal te schiften, goed af te snijden, laat staan op de juiste plaats te monteren. En dan die omslag en titel van het boek, die het hele zootje bij elkaar moeten zingen en die het midden houden tussen een regelrechte provocatie en een kreet van wanhoop.
Zelden heb ik tijdens mijn universitaire loopbaan een proefschrift in handen gekregen dat op zo’n geslaagde wijze wetenschappelijke ratio combineert met anarchistische furor; tegelijk dissertatie en non-dissertatie is: proefschrift zonder eigenschappen.

Mijnheer de promovendus, u zou, zeker nu u hier zo weerloos voor mij staat, kunnen zeggen: lees het maar, dan valt het best wel mee. Dat heb ik gedaan, en er is waarschijnlijk niemand in deze zaal die, buiten u, het boek zoveel keren heeft gelezen als ik. Maar het valt helemaal niet mee! Vanuit het perspectief van de architectuurgeschiedenis heeft u een ongewoon en zelfs dwars boek geschreven. Een boek dat zowel de argeloze lezer als de bedachtzame vakman keer op keer op het verkeerde been probeert te zetten. En waarbij je je tijdens het lezen voortdurend af vraagt: is dit een verkapte stadsmonografie of een verknipte architectenbiografie? Of: wat zijn ‘zachte bouwblokken’ waar haal je zo’n term vandaan. Hoe verzin je zoiets? En wat is de architectonische meerwaarde en disciplinaire relevantie van het gebruik van zulke metaforen als scharnieren, sluizen en motorblokken als het gaat om de exacte typering van de verankering van Van den Broeks gebouwen in de stad? Veel raadsels en vragen die allemaal wat minder raadselachtig worden als we op zoek gaan naar voorgangers in de rijke traditie van een recalcitrante architectuurgeschiedschrijving. Daar kom ik bijvoorbeeld iemand tegen als Sigfried Giedion, kunsthistoricus uit Zwitserland, tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw de drijvende kracht achter de CIAM en in die hoedanigheid min of meer particulier secretaris van Le Corbusier. Die publiceerde in 1929 een merkwaardig boekje, Befreites Wohnen, dat niet alleen in typografisch opzicht sterk verwant is aan uw boek Maak een Stad. Toen dit boekje verscheen schreef een recensent in de krant: ‘Es ist der Abstieg eines Kunstwissenschaftlers zu den Quellen der neuen Baukunst’. Die uitspraak zou wel eens een sleutel kunnen zijn tot het ontdekken en appreciëren van de vele juwelen die in uw boek liggen besloten. Ik waardeer uw dissertatie als een wat jongensachtige maar daarom niet minder subtiele en weloverwogen poging tot distantie van de academische architectuurgeschiedschrijving en een aanzet tot een andere minder analytische en meer observerende en zelfs improviserende werkwijze. Een poging die niet lijkt te zijn ingegeven door modieuze postmodernistische theorievorming, maar door uw verlangen door te stoten tot een tot nu toe verborgen gebleven, architectonische waarheid waarvan Van den Broek en diens werkwijze als ontwerper van gebouwen in de stad Rotterdam doorsnee representanten zijn. Kortom, u verliet het archief, sloot de boeken en stapte op de fiets om met eigen ogen en het oog van uw camera de interne logica achter de even vanzelfsprekende als meedogenloze monotonie van Van den Broeks woongebouwen op te sporen en fotografisch vast te leggen. En, alsof dat nog niet genoeg was, probeerde u, eenmaal thuis, uw visuele indrukken van Van den Broeks onnavolgbaar manier van schakelen, scharnieren, rijgen en plakken, om te zetten in woorden en in futuristisch aandoende taalbeelden. Niet zozeer om de lezer een beeld te geven van de architectuur van Van den Broek en van diens werkwijze, maar om hem daarmee onontkoombaar en bijna fysiek te confronteren en mee voor het hoofd te stoten. Om zo dicht mogelijk bij en in de architectuur van Van den Broek te kunnen komen, moesten talloze conventies en clichés binnen het architectuurhistorisch bedrijf aan de kant worden gezet; moest u als kunst- en architectuurhistoricus afdalen en de straat opgaan, hebt u zelfs een tijdje in een flat van Van den Broek gewoond en op die manier oog en gevoel ontwikkeld voor de banaliteit of beter, de alledaagsheid, van Van den Broeks gebouwen en van de wijze waarop die op de stad en stedelijke leefwijzen reageren. Een bijna ambachtelijke werkwijze die uiteindelijk geleid heeft tot een architectuurhistorische studie die niet alleen onvermoede kanten van de architect Van den Broek laat zien, maar - in brede zin - nieuw licht werpt op de wijzen waarop de stad deel kan uitmaken van architectonische projecten.